36. Το Άγιον Όρος

36. Το Άγιον Όρος  Η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους ως «Κιβωτός» της Ορθοδοξίας και του πολιτισμού Η οργάνωση της μοναστικής πολιτείας του Αγίου Όρους και η κοινοβιακή ζωή Οι πρώτοι ασκητές Εικ. 66η: Ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, 14ος αι. μ.Χ., Μονή Παντοκράτορος, Άγιον Όρος. Οι μονές του Αγίου Όρους Το Άγιον Όρος αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη και σπουδαιότερη μοναστική πολιτεία της Ορθόδοξης Ανατολής με μακραίωνη παράδοση. Η πρώτη μορφή μοναχικής ζωής που γνωρίζουμε στο Άγιον Όρος είναι η ερημητική, αφού ο πρώτος γνωστός ερημίτης, που εγκαταστάθηκε εκεί ήταν ο όσιος Πέτρος ο Αθωνίτης (αρχές 9ου αι.μ.Χ.). Το 843μ.Χ. αντιπροσωπεία αθωνιτών μοναχών συμμετέχει στη Σύνοδο, που συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, για την οριστική αναστήλωση των εικόνων. Η πρώτη όμως οργανωμένη μονή είναι η Μονή της Μεγίστης Λαύρας, που ιδρύθηκε από τον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη το 963μ.Χ. Σύμφωνα με τοΧρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, η Μεγίστη Λαύρα ιδρύθηκε ως «ελευθέρα» και «αυτοδέσποτη». Η γεωγραφική θέση, εξάλλου, του Αγίου Όρους, ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για τη διατήρηση της ελευθερίας αυτής.  Σήμερα υπάρχουν στο Άγιον Όρος 20 μεγάλες μονές. Οι ιδρυτές τους τις έχτιζαν σε βουνοπλαγιές, οι οποίες καλύπτονταν από πλούσια βλάστηση. Αρκετές μονές πάλι, οικοδομήθηκαν στις ακτές της χερσονήσου. Τα 20 αυτά μοναστήρια, που έχουν κεφαλαιώδησπουδαιότητα όχι μόνο για τον ορθόδοξο μοναχισμό αλλά και για ολόκληρη την Εκκλησία του Χριστού, είναι:  1. Η Μέγιστη Λαύρα 2. Η Μονή Βατοπαιδίου 3. Η Μονή Ιβήρων 4. Η Μονή Χιλανδαρίου 5. Η Μονή Διονυσίου 6. Η Μονή Κουτλουμουσίου 7. Η Μονή Παντοκράτορος 8. Η Μονή Ξηροποτάμου 9. Η Μονή Ζωγράφου 10. Η Μονή Δοχειαρίου 11. Η Μονή Καρακάλλου 12. Η Μονή Φιλοθέου 13. Η Μονή Σίμωνος Πέτρας 14. Η Μονή Αγίου Παύλου 15. Η Μονή Σταυρονικήτα 16. Η Μονή Ξενοφώντος 17. Η Μονή Γρηγορίου 18. Η Μονή Εσφιγμένου 19. Η Μονή Αγίου Παντελεήμονος 20. Η Μονή Κωσταμονίτου Όλες αυτές οι μονές είναι κοινοβιακές, δηλαδή τα πάντα είναι κοινά: συμμετοχή στις ακολουθίες και στη Θεία Ευχαριστία,προσευχή, φαγητό, στέγη, εργασία. Στο κέντρο κάθε μοναστηριού βρίσκεται το Καθολικό, που περιβάλλεται από ένα συγκρότημα κτιρίων, από τα οποία το καθένα έχει μία ξεχωριστή λειτουργία: παρεκκλήσια, τραπεζαρία, μαγειρείο, βιβλιοθήκη, κελιά, ξενώνες, ξυλουργείο κ.ά.   * Βλ. Γλωσσάριο ** αυτοδέσποτη: αυτοδιοίκητη

Η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους υπάγεται πνευματικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και η κάθε μονή είναι αυτοδιοικούμενη, αφού διοικείται σύμφωνα με τον εσωτερικό της κανονισμό. Όταν όμως εξαιτίας γενικότερων προβλημάτων χρειάζεται να ληφθούν κοινές αποφάσεις και να καθοριστούν κοινές ενέργειες, υπάρχουν συμβούλια, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι όλων των μονών. Το ανώτατο νομοθετικό και δικαστικό όργανο είναι η Ιερά Σύναξη, που συγκροτείται από τους Καθηγουμένους* των 20 ιερών μονών. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδος, το Άγιον Όρος είναι αυτοδιοίκητο τμήμα της ελληνικής επικράτειας.  Στο «περιβόλι της Παναγιάς», όπως αλλιώς ονομάζουν το Άγιον Όρος οι Αθωνίτες μοναχοί, αφού είναι αφιερωμένο στην Παναγία, ισχύει το «άβατον», δεν επιτρέπεται δηλαδή, η είσοδος στις γυναίκες. Στην Αθωνική Πολιτεία καλλιεργείται για αιώνες και διαφυλάσσεται ένας θαυμαστός πολιτισμικός θησαυρός, που περιλαμβάνει: τη ναοδομία, τη ζωγραφική (φορητές εικόνες, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά), τα εικονογραφημένα χειρόγραφα, την κεντητική, τη μικροτεχνία, τη γλυπτική, την ξυλογλυπτική. Ο θησαυρός αυτός δεν παραπέμπει σε ένα μουσείο του παρελθόντος, αλλά σε ένα ζωντανό παρόν του ορθοδόξου μοναχισμού, που αποτελεί φωτεινή μαρτυρία της εν Χριστώ ανακαίνισης του ανθρώπου και του κόσμου.   Η οργάνωση και η διοίκηση του Αγίου Όρους Ο πολιτισμικός θησαυρός του Αγίου Όρους ως ζωντανό παρόν Εικ. 67η: Ιερά Μονή Iβήρων, Άγιον Όρος. Εικ. 68η: Εσωτερικό Καθολικού Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος. * Βλ. Γλωσσάριο

ΠΑΡΑΘΕΜΑ «Αυτό που ανακαλύπτει κάποιος στο Άγιον Όρος και δεν μπορεί εύκολα να ξεχάσει είναι ο μυστηριακός χαρακτήρας του κοινού γεύματος. Μετά την αγρυπνία πήγαμε στην τράπεζα. Ο καθένας είχε μπροστά του ένα πιάτο φασολάδα, ένα κομμάτι ψωμί, τυρί κι ένα ποτήρι κρασί. Ο ηγούμενος χτύπησε ένα καμπανάκι, άρχισε η ανάγνωση ενός ιερού κειμένου και όλοι μας φάγαμε σιωπηλά. Για άλλη μια φορά, όπως συμβαίνει γενικά με τις έντονες εντυπώσεις που δέχεται κανείς στο Άγιον Όρος, πρέπει να ομολογήσω ότι δυσκολεύομαι να τις εκφράσω, επειδή και αυτή τη φορά τόσα πολλά μου φαίνεται ότι αξίζει να καταγραφούν. Η τράπεζα έμοιαζε με τις ευχαριστιακές συνάξεις των πρώτων χριστιανών, που συνδέονταν με την προσδοκία των Εσχάτων, της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού». Erhart Kästner, Die Stundentrommel vom Heiligen Berg Athos, εκδ. Insel, Φρανκφούρτη 1978, σ. 103-105 Ερωτήσεις - Ασκήσεις   1. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: Ο πρώτος γνωστός ερημίτης που εγκαταστάθηκε στο Άγιον Όρος ήταν: - ο Μέγας Βασίλειος - ο Πέτρος ο Αθωνίτης - ο Νικηφόρος Φωκάς Το Άγιον Όρος βρίσκεται: - στη χερσόνησο του Άθω - στη Θεσσαλία - στην Καππαδοκία Το Άγιον Όρος ονομάζεται και: - πύργος του Θεού - περιβόλι της Παναγιάς - μικρή Εκκλησία Οι μονές του Αγίου Όρους διοικούνται από: - τοκράτος - την Ιερά Σύνοδο - την Ιερά Σύναξη 2. Κάθε μαθητής μπορεί να συγκεντρώσει φωτογραφίες, χάρτες, πληροφορίες για τη μοναχική ζωή, την ιστορία, τη γεωγραφία, την τέχνη, τη μουσική κ.λπ. των 20 μονών του Άθω. Στη συνέχεια, με βάση το υλικό που θα συγκεντρωθεί, οι μαθητές μπορούν να κατασκευάσουν εφημερίδα τοίχου με θέμα: «Η σημασία της διάσωσης της θρησκευτικής μας κληρονομιάς» και να αρθρογραφήσουν. 3. Το «άβατον» του Αγίου Όρους εκφράζει μια παράδοση αιώνων στην Εκκλησία μας. Πώς νομίζετε ότι αυτό συμβιβάζεται με την άλλη πολύτιμη παράδοση της Ορθοδοξίας, να αποκαλείται το Άγιον Όρος «περιβόλι της Παναγιάς».