Ενότητα Α. Η Γη ως ουράνιο σώμα
Βασικοί Όροι: γεωειδές, ελλειπτική τροχιά, περιστροφή, περιφορά, ισημερινός, μεσημβρινός, παράλληλος, πόλοι, γεωγραφικό μήκος, γεωγραφικό πλάτος, δίκτυο συντεταγμένων, ημέρα, νύχτα, εποχές, αστέρας, αυτόφωτο σώμα, δορυφόρος, ηλιακό σύστημα, πλανήτης
Το σχήμα και οι κινήσεις της Γης
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Για το σχήμα και τις κινήσεις της Γης
Για το σχήμα και τις κινήσεις της Γης
Το σχήμα της γης
Η Γη μας είναι ένα ουράνιο σώμα. Έχει σχήμα σχεδόν σφαιρικό, ελαφρά συμπιεσμένο στις κορυφές και διογκωμένο στη μέση. Το σχήμα αυτό λέγεται γεωειδές.
Ας πάρουμε δύο πορτοκάλια και ας τα κόψουμε, όπως φαίνεται στο σχήμα, το ένα οριζόντια (στη μέση) και το άλλο εγκάρσια. Με το χάρακα μετρούμε τις διαμέτρους των δύο μισών πορτοκαλιών. Η διάμετρός της στη μέση είναι μεγαλύτερη από τη διάμετρό της από τη μία κορυφή μέχρι την άλλη.
Η Γη μας είναι ένα ουράνιο σώμα. Έχει σχήμα σχεδόν σφαιρικό, ελαφρά συμπιεσμένο στις κορυφές και διογκωμένο στη μέση. Το σχήμα αυτό λέγεται γεωειδές.
Ας πάρουμε δύο πορτοκάλια και ας τα κόψουμε, όπως φαίνεται στο σχήμα, το ένα οριζόντια (στη μέση) και το άλλο εγκάρσια. Με το χάρακα μετρούμε τις διαμέτρους των δύο μισών πορτοκαλιών. Η διάμετρός της στη μέση είναι μεγαλύτερη από τη διάμετρό της από τη μία κορυφή μέχρι την άλλη.
Οι κινήσεις της Γης Η Γη, όπως και η υδρόγειος σφαίρα, κινείται γύρω από το νοητό (φανταστικό) άξονά της από δυτικά προς ανατολικά. Η κίνηση αυτή της Γης λέγεται περιστροφή. Η Γη κινείται επίσης και γύρω από τον Ήλιο. Η κίνησή της αυτή λέγεται περιφορά. Μια πλήρης περιστροφή χρειάζεται 24 ώρες. Η περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο διαρκεί 365 μέρες και έξι ώρες, δηλαδή ένα έτος και έξι ώρες. |  |
Αν προσθέσουμε αυτές τις 6 ώρες για 4 έτη προκύπτει (κάθε 4 χρόνια) μια επιπλέον μέρα (η 29η Φεβρουαρίου). Το έτος με τις 366 ημέρες ονομάζεται δίσεκτο.
ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Οι πόλοι, ο Ισημερινός, οι παράλληλοι κύκλοι και οι μεσημβρινοί της Γης
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Για τους δύο πόλους της Γης
Για τον Ισημερινό, τους παράλληλους κύκλους και τους μεσημβρινούς
Για τους δύο πόλους της Γης
Για τον Ισημερινό, τους παράλληλους κύκλους και τους μεσημβρινούς
 κάνε κλικ στην εικόνα | Το βορειότερο άκρο της Γης είναι ο Βόρειος Πόλος και το νοτιότερο άκρο της ο Νότιος Πόλος. Στην υδρόγειο σφαίρα εντοπίζουμε και κυκλικές γραμμές που συνδέουν τους δύο πόλους της Γης. Οι γραμμές αυτές ονομάζονται μεσημβρινοί. Ο μεσημβρινός που περνά από το αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς του Λονδίνου ορίστηκε ως ο Πρώτος Μεσημβρινός. Με βάση τον Πρώτο Μεσημβρινό ορίζουμε στη Γη το ανατολικό και το δυτικό ημισφαίριο. |
Στην υδρόγειο σφαίρα διακρίνονται επίσης οριζόντιες κυκλικές γραμμές, οι παράλληλοι κύκλοι. Ο μεγαλύτερος παράλληλος κύκλος είναι ο Ισημερινός, μία φανταστική γραμμή που χωρίζει τη Γη σε δύο ίσα μέρη, στο βόρειο και το νότιο ημισφαίριο.
ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Γης
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Για το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος
Να βρίσκετε τη θέση ενός τόπου στο χάρτη
Για το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος
Να βρίσκετε τη θέση ενός τόπου στο χάρτη
Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Γης κάνε κλικ στην εικόνα | Γεωγραφικό πλάτος Κάθε παράλληλος κύκλος ενώνει εκείνους τους τόπους της Γης, οι οποίοι απέχουν ίση απόσταση από τον Ισημερινό. Οι τόποι αυτοί έχουν το ίδιο γεωγραφικό πλάτος. Οι παράλληλοι που βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο δείχνουν βόρειο γεωγραφικό πλάτος, ενώ οι παράλληλοι που βρίσκονται στο νότιο ημισφαίριο δείχνουν νότιο γεωγραφικό πλάτος. Ο μεγαλύτερος παράλληλος είναι ο Ισημερινός. Το μήκος των άλλων παραλλήλων μειώνεται, όσο απομακρυνόμαστε από τον Ισημερινό προς τους πόλους. Το γεωγραφικό πλάτος μετρείται σε μοίρες από 0º έως 90º βόρεια και από 0º έως 90º νότια. Ο Ισημερινός έχει γεωγραφικό πλάτος μηδέν μοίρες. |
Γεωγραφικό μήκος
Οι μεσημβρινοί δείχνουν την απόσταση ενός τόπου δυτικά ή ανατολικά από τον Πρώτο Μεσημβρινό. Η απόσταση αυτή λέγεται γεωγραφικό μήκος και μετρείται επίσης σε μοίρες από 0º έως 180º δυτικά και από 0º έως 180º ανατολικά. Ο Πρώτος Μεσημβρινός έχει γεωγραφικό μήκος 0º μοίρες.
Δίκτυο συντεταγμένων – Γεωγραφικές συντεταγμένες
Παρατηρώντας το διπλανό χάρτη βλέπουμε ένα πλήθος γραμμών παράλληλων και κάθετων προς τον Ισημερινό. Είναι οι παράλληλοι και οι μεσημβρινοί που μάθαμε. Οι γραμμές αυτές σχηματίζουν ένα δίκτυο, που λέγεται δίκτυο συντεταγμένων.
Αν μετρήσουμε την απόσταση σε μοίρες ενός παράλληλου κύκλου από τον Ισημερινό, ορίζουμε το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου. Αν μετρήσουμε την απόσταση σε μοίρες ενός μεσημβρινού από τον Πρώτο Μεσημβρινό, ορίζουμε το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου. Το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος αποτελούν τις γεωγραφικές συντεταγμένες του τόπου.
Οι μεσημβρινοί δείχνουν την απόσταση ενός τόπου δυτικά ή ανατολικά από τον Πρώτο Μεσημβρινό. Η απόσταση αυτή λέγεται γεωγραφικό μήκος και μετρείται επίσης σε μοίρες από 0º έως 180º δυτικά και από 0º έως 180º ανατολικά. Ο Πρώτος Μεσημβρινός έχει γεωγραφικό μήκος 0º μοίρες.
Δίκτυο συντεταγμένων – Γεωγραφικές συντεταγμένες
Παρατηρώντας το διπλανό χάρτη βλέπουμε ένα πλήθος γραμμών παράλληλων και κάθετων προς τον Ισημερινό. Είναι οι παράλληλοι και οι μεσημβρινοί που μάθαμε. Οι γραμμές αυτές σχηματίζουν ένα δίκτυο, που λέγεται δίκτυο συντεταγμένων.
Αν μετρήσουμε την απόσταση σε μοίρες ενός παράλληλου κύκλου από τον Ισημερινό, ορίζουμε το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου. Αν μετρήσουμε την απόσταση σε μοίρες ενός μεσημβρινού από τον Πρώτο Μεσημβρινό, ορίζουμε το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου. Το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος αποτελούν τις γεωγραφικές συντεταγμένες του τόπου.
ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Ο άξονας και η περιστροφή της Γης - Ημέρα και Νύχτα
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Γιατί έχουμε ημέρα και νύχτα
Πώς συσχετίζεται η εναλλαγή ημέρας και νύχτας με την περιστροφή της Γης
Γιατί έχουμε ημέρα και νύχτα
Πώς συσχετίζεται η εναλλαγή ημέρας και νύχτας με την περιστροφή της Γης
 Κάνε κλικ για να δεις ποια μέρη της Γης έχουν αυτή τη στιγμή ημέρα και ποια νύχτα. | Ο Ήλιος φωτίζει τη Γη, όπως ο φακός φωτίζει την υδρόγειο σφαίρα. Επειδή η Γη είναι σχεδόν σφαιρική και περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της, δεν φωτίζεται ολόκληρη την ίδια ώρα. Φωτίζεται μόνο η μισή, δηλαδή το μέρος που βρίσκεται απέναντι από τον Ήλιο. Το μέρος αυτό έχει ημέρα. Το άλλο μισό μέρος που δεν φωτίζεται έχει νύχτα. Καθώς η Γη περιστρέφεται συνεχώς, φωτίζονται οι τόποι της ο ένας μετά τον άλλον, δηλαδή σε κάθε τόπο την ημέρα διαδέχεται η νύχτα και τη νύχτα η ημέρα. Η εναλλαγή αυτή είναι αδιάκοπη. |
Η διάρκεια της ημέρας και της νύχτας δεν είναι πάντα η ίδια στους διάφορους τόπους της Γης. Άλλοτε η ημέρα είναι μεγαλύτερη από τη νύχτα και άλλοτε συμβαίνει το αντίστροφο. Αιτία του φαινομένου αυτού είναι η μικρή κλίση που έχει ο νοητός άξονας της Γης. Η κλίση αυτή επίσης είναι η βασική αιτία της δημιουργίας των εποχών, την οποία θα εξηγήσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Ο ΑΞΟΝΑΣ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΓΗΣ − ΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΝΥΧΤΑ
Η περιφορά της Γης - Οι εποχές
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Πώς εμφανίζονται οι εποχές
Να συσχετίζετε τη δημιουργία των εποχών με την περιφορά της Γης
Πώς εμφανίζονται οι εποχές
Να συσχετίζετε τη δημιουργία των εποχών με την περιφορά της Γης
 | O νοητός άξονας της Γης είναι πλάγιος προς το επίπεδο της ελλειπτικής τροχιάς της γύρω από τον Ήλιο. Στην κλίση του αυτή οφείλονται οι εποχές του έτους. Κατά την περιφορά της Γης άλλοτε είναι στραμμένο προς τον Ήλιο το βόρειο και άλλοτε το νότιο ημισφαίριό της. Όταν είναι στραμμένο προς τον Ήλιο το βόρειο ημισφαίριο, οι ηλιακές ακτίνες πέφτουν κάθετα προς αυτό και το θερμαίνουν περισσότερο, ενώ στο νότιο ημισφαίριο πέφτουν πλάγια και το θερμαίνουν λιγότερο. Στην περίπτωση αυτή το βόρειο ημισφαίριο έχει καλοκαίρι και το νότιο ημισφαίριο έχει χειμώνα. |
Ισημερίες
Η διάρκεια της μέρας και της νύχτας δεν είναι πάντα ίδια σε όλους τους τόπους. Αυτό οφείλεται στη μικρή κλίση του άξονα της Γης. Στον ισημερινό όλο το χρόνο η διάρκεια μέρας - νύχτας είναι ίση (12 ώρες), ενώ οι περιοχές που βρίσκονται στους δύο πόλους έχουν έξι μήνες μέρα και έξι μήνες νύχτα.
Στους άλλους τόπους -εκτός των πόλων- η μέρα και η νύχτα έχουν την ίδια διάρκεια μόνο δύο φορές το χρόνο, κατά την εαρινή (21/3) και φθινοπωρινή ισημερία (23/9).
Στους άλλους τόπους -εκτός των πόλων- η μέρα και η νύχτα έχουν την ίδια διάρκεια μόνο δύο φορές το χρόνο, κατά την εαρινή (21/3) και φθινοπωρινή ισημερία (23/9).
ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΠΟΧΕΣ ΣΕ ΕΝΑ ΧΡΟΝΟ ΣΤΗ ΓΗ
Το ηλιακό μας σύστημα
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος
Να εντοπίζετε τη θέση της Γης στο ηλιακό μας σύστημα
Τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος
Να εντοπίζετε τη θέση της Γης στο ηλιακό μας σύστημα
Το ηλιακό μας σύστημα κάνε κλικ στην εικόνα | Τα οκτώ ουράνια σώματα, που κινούνται γύρω από τον Ήλιο, λέγονται πλανήτες. Ο Ήλιος είναι αυτόφωτο σώμα, έχει δηλαδή δικό του φως και θερμότητα και λέγεται αστέρας. Οι πλανήτες δεν έχουν δικό τους φως. Δέχονται φως και θερμότητα από τον Ήλιο, είναι δηλαδή ετερόφωτα σώματα. Κατά τη μυθολογία ο Κρόνος, γιος του Ουρανού και πατέρας του Δία, είχε σύζυγο τη Γαία. Επειδή φοβόταν μήπως κάποιο από τα παιδιά του πάρει τη βασιλεία του, μόλις αυτά γεννιόνταν τα κατάπινε. Το μόνο παιδί που γλίτωσε ήταν ο Δίας. |
Γύρω από ορισμένους πλανήτες περιφέρονται άλλα ουράνια σώματα, οι δορυφόροι. Ο μοναδικός δορυφόρος της Γης είναι η Σελήνη. Ο Ήλιος, οι οκτώ πλανήτες (Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Δίας, Κρόνος, Ουρανός Ποσειδώνας) και οι δορυφόροι τους αποτελούν το ηλιακό μας σύστημα.
Μία από τις μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας ήταν εκείνη που οι αστροναύτες Άρμστρονγκ και Ώλντριν περπάτησαν στο έδαφος της Σελήνης στις 21 Ιουλίου 1969. Στο σημείο που πάτησαν για πρώτη φορά έστησαν μια πινακίδα που έγραφε: «ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΕΙΡΗΝΙΚΑ ΕΚ ΜΕΡΟYΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ».
ΕΞΑΣΚΗΣΗ - ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ
Επανάληψη ενότητας
Η Γη ως ουράνιο σώμα - Επαναληπτικό
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου