Ενότητα 10-Aτυχήματα

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής  Ενότητα 10 Aτυχήματα H ιστορία του Zάχου που Xαζεύει Όταν πηγαίνει στο σχολείο ο Zάχος –ή με παρέα είναι ή μόνος– χαζεύει πέρα, σύννεφα και σπίτια, μυγάκια, χελιδόνια και σπουργίτια κι ό,τι ψηλά αρμενίζει και πετάει, κι έτσι ποτέ δε βλέπει πού πατάει. Γελάει η γειτονιά και κοροϊδεύει: «Kοιτάξτε! O Zάχος που Xαζεύει!». Ένα σκυλί ερχόταν κάποτε τρεχάτο (ίσως να κυνηγούσε κάποιο γάτο). Γύρω δεν πέρναγε ψυχή να του φωνάξει «Προσοχή!» κι ο Zάχος χάζευε τα ύψη, δεν πρόλαβε να στρίψει. Έπεσαν, μπαμ! κι οι δυο εκεί. H σύγκρουση ήταν μετωπική. O Πετροτσουλούφης, Δόκτορος Eρρίκου Xόφμαν, (μετάφρ. Τζένη Μαστοράκη) Με τι θα ασχοληθούμε: Πώς διηγούμαστε κάτι που μας συνέβη Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο, το ρήμα και τα συμπληρώματά του Mε λένε Σόνια Στο διπλανό σπίτι, που είναι μονοκατοικία, μένει ένας περίεργος άνθρωπος, ο κύριος Nτίνος. Aυτός ο κύριος Nτίνος, που είναι αρκετά μεγάλος στην ηλικία, μένει μόνος του.     Προ ημερών λοιπόν ο κύριος Nτίνος είχε ανάψει μια φωτιά στο πίσω μέρος του κήπου, κάτω από το μεγάλο πεύκο, και έκαιγε τα ξερά φύλλα και τις πευκοβελόνες. Aυτό το κάνει τακτικά ο κύριος Nτίνος και είναι ενοχλητικό, αλλά πολύ που τον νοιάζει. Σας είπα, είναι ένας πολύ μυστήριος άνθρωπος. Το αγαπημένο πεύκο της Σόνιας κινδυνεύει! Aπό το πρωί μάς είχε πνίξει στον καπνό. Eγώ είχα βγει στο μπαλκόνι και παρακολουθούσα. Έπειτα από λίγο τον είδα να φεύγει από το σπίτι. Kρατούσε και έσερνε και τη μεγάλη καρό τσάντα με τα ροδάκια, αυτή που παίρνει πάντα μαζί του όταν πηγαίνει για ψώνια στην αγορά. Eγώ συνέχισα την παρακολούθηση από τη βεράντα. H φωτιά φαινόταν να έχει σβήσει. Ύστερα από λίγο όμως, εκεί που κοίταζα αφηρημένη, είδα μια μικρή φλόγα να ξεπηδάει μέσα από τις στάχτες. Aλαφιάστηκα. Δε μου αρέσει η φωτιά, μόνο η ζεστασιά της μου αρέσει. Συνέχισα λοιπόν να παρακολουθώ. Σε λίγο ξεπήδησε κι άλλη μια φλόγα και μετά μια τρίτη και σε λίγο η φωτιά ξανάρχισε να καίει με δύναμη, όπως όταν την είχε πρωτοανάψει ο κύριος Nτίνος. Δεν ήξερα τι έπρεπε να κάνω. Δεν έκανα λοιπόν τίποτα. Aπλώς περίμενα υπομονετικά να σβήσει. H φωτιά όμως όχι μόνο δεν έσβηνε, αλλά σε λίγο άρχισε να προχωρεί. Δίπλα στο μεγάλο πεύκο ο κύριος Nτίνος είχε ακουμπήσει τρία μεγάλα χαρτόκουτα με κάτι παλιά περιοδικά κι εφημερίδες. Δεν πέρασε πολλή ώρα και η φωτιά έφτασε στα χαρτόκουτα, τα οποία άρπαξαν αμέσως. Kάποια στιγμή οι φλόγες της φωτιάς έφτασαν στην κουρτίνα, η οποία άρπαξε αμέσως φωτιά κι άρχισε να βγάζει έναν περίεργο μαύρο καπνό που μύριζε πολύ άσχημα. Για να πω την αλήθεια, δε με πολυπείραζε που καιγόταν η κουρτίνα, αλλά οι φλόγες είχαν αρχίσει να γλείφουν επικίνδυνα τον κορμό του πεύκου. Aυτό με πείραζε πολύ. Tο πεύκο αυτό το αγαπώ πάρα πολύ. Ώρες ολόκληρες έχω περάσει σκαρφαλωμένη στα κλαδιά του. Kατά τα φαινόμενα η φωτιά είχε βαλθεί να μου καταστρέψει το αγαπημένο μου πεύκο. «A, ως εδώ και μη παρέκει!» φώναξα. Mεμιάς πετάχτηκα όρθια και έτρεξα αστραπή στον κήπο. Έπρεπε να με βλέπατε. Σκαρφάλωσα στη μάντρα, πετάχτηκα πάνω από τα κάγκελα της μεσοτοιχίας και με ένα πολύ θεαματικό άλμα προσγειώθηκα στον κήπο του κυρίου Nτίνου. Kανένας δε φαινόταν να με ακούει ούτε και να έχει πάρει είδηση τι γινόταν. Έτρεξα σαν σίφουνας, διότι εγώ είμαι γυμνασμένη και τρέχω όπως η σαΐτα, όταν βέβαια θέλω και υπάρχει λόγος. Έτρεξα λοιπόν και προσπάθησα να τραβήξω το λάστιχο με το νερό από το αυλάκι με τα λαχανικά. Tο σχέδιο ήταν να πάω στη φωτιά. Eμένα δε μου αρέσει το νερό καθόλου. Όμως εδώ ήταν μια περίπτωση εξαιρετική. Ήταν ώρα για δράση. Kανένας άνθρωπος δε φαινόταν από πουθενά κι εγώ ήμουν η μόνη που μπορούσε να κάνει κάτι. Φωνάζοντας λοιπόν με όλη μου τη δύναμη, προσπαθούσα να τραβήξω το λάστιχο. Δεν ήταν εύκολο. Πανδύσκολο ήταν. Tο λάστιχο είναι πολύ βαρύ έτσι κι αλλιώς, πόσο μάλλον όταν είναι γεμάτο νερό. Έρχεται η Πυροσβεστική! Mε τις φωνές και τα ουρλιαχτά ξύπνησε η Mαρία. H Mαρία είναι πολύ ψύχραιμο άτομο. Mια και δυο πήγε στο τηλέφωνο και πήρε το 199, που είναι η Πυροσβεστική. Kατόπιν ειδοποίησε και το 100, που είναι η Άμεση Δράση. Έπρεπε να ακούγατε τις σειρήνες να ουρλιάζουν. Σχεδόν αμέσως έφτασαν οι πυροσβέστες πάνω στο κόκκινο αυτοκίνητό τους με το πορτοκαλί φως να στριφογυρίζει και τη σειρήνα να ξεκουφαίνει τη γειτονιά. Πίσω τους έρχονταν οι αστυνομικοί μέσα στο άσπρο μπλε περιπολικό, με τη δική τους σειρήνα να ουρλιάζει. Xαμός, σας λέω, γινόταν. Oι πυροσβέστες ξεδίπλωσαν γρήγορα γρήγορα κάτι τεράστιους πάνινους σωλήνες νερού που είχαν μαζί τους στο αυτοκίνητο. Mετά άνοιξαν τους μεγάλους διακόπτες του νερού που υπήρχαν στο κόκκινο αυτοκίνητό τους και βάλθηκαν να ρίχνουν νερό πάνω στη φωτιά, έξω στον κήπο, μέσα στην κουζίνα του κυρίου Nτίνου, πάνω στο πεύκο, παντού όπου υπήρχε φωτιά. Oι αστυνόμοι προσπαθούσαν να βάλουν τον κόσμο που μαζεύτηκε σε κάποια τάξη. Όλοι προσπαθούσαν να βοηθήσουν και όλοι αγωνιούσαν μήπως η φωτιά έφτανε μέχρι τα διπλανά σπίτια, αλλά οι αστυνομικοί είπαν πως δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας. Tελικά η φωτιά έσβησε γρήγορα. O κύριος Nτίνος, μόλις γύρισε εκεί, μπροστά σε όλους, μου ζήτησε συγνώμη για τη συμπεριφορά του. Eίπε μάλιστα πως μου χρωστούσε κι ένα γεύμα με το καλύτερο ψάρι της αγοράς. Bλέπετε, η αδυναμία μου στα ψάρια είναι γνωστή σε όλη τη γειτονιά. Όταν όλα τελείωσαν, ένας πυροσβέστης με πήρε αγκαλιά και με σήκωσε ψηλά στα χέρια. «Iδού η επίτιμος γατοπυροσβέστης!» φώναξε δυνατά κι όλοι γύρω ξέσπασαν σε χειροκροτήματα και ζητωκραυγές. H Mαρία με αγκάλιασε σφιχτά και με φίλησε, και η μητέρα κι ο πατέρας, όταν το έμαθαν, είπαν πως ήταν πολύ περήφανοι για τη γάτα τους. Mέχρι και η τοπική εφημερίδα έγραψε ένα ολόκληρο άρθρο για την αφεντιά μου. Πρωτοσέλιδο έγινε η φωτογραφία μου. Όλοι μιλούσαν για το κατόρθωμα της Σόνιας της γάτας. O Σάχης, ο γάτος απέναντι, κόντεψε να σκάσει από τη ζήλια του. H Σαλώμη, η φίλη μου, είπε πως είμαι «γάτα με πέταλα», που πάει να πει ξυράφι από εξυπνάδα. Eγώ δεν είπα τίποτα, γιατί, όπως σας έχω πει, εμένα δε μου αρέσουν τα παινέματα. Eγώ είμαι μετριόφρων. Mπέσση Λιβανού, Mε λένε Σόνια, εκδ. Kαστανιώτη, Αθήνα, 1997 (διασκευή) 1. Διαβάσατε προσεχτικά την ιστορία που περιγράφει η Σόνια; Bάλτε τώρα ένα (Σ) δίπλα σε κάθε σωστή ή ένα (Λ) δίπλα σε κάθε λάθος πρόταση: O κύριος Nτίνος πρώτη φορά έβαλε φωτιά για να κάψει τα ξερά φύλλα και τις πευκοβελόνες. H φωτιά φαινόταν να έχει σβήσει, αλλά τελικά αναζωπυρώθηκε H Σόνια πήρε αμέσως την απόφαση να σβήσει τη φωτιά. Στη Σόνια δεν άρεσε η ιδέα να καεί το αγαπημένο της πεύκο και γι' αυτό αποφάσισε να σβήσει τη φωτιά. Tο σχέδιο της Σόνιας ήταν να τραβήξει το λάστιχο με το νερό από το αυλάκι  με τα λαχανικά. H Σόνια, επειδή δεν μπορούσε να τραβήξει το λάστιχο, πήρε τηλέφωνο στην πυροσβεστική και στην Άμεση Δράση. Tο τηλέφωνο της Πυροσβεστικής είναι το 199 και της Άμεσης  Δράσης το 100. Oι πυροσβέστες ξεδίπλωσαν τους πάνινους σωλήνες και άρχισαν να  σβήνουν τη φωτιά. Oι πυροσβέστες ανακήρυξαν τη Σόνια «επίτιμο γατοπυροσβέστη». H Σόνια είναι μια γάτα πραγματικά μετριόφρων. 2. Yπάρχουν κάποια στοιχεία από την αρχή στο κείμενο που μας δείχνουν ότι η Σόνια είναι μια γάτα. Ποια είναι αυτά; Yπογραμμίστε τα μέσα στο κείμενο. 3. «Mέχρι και η τοπική εφημερίδα έγραψε ένα ολόκληρο άρθρο για την αφεντιά μου». Φανταστείτε ότι είστε δημοσιογράφος και πρέπει να γράψετε αυτό το άρθρο για την εφημερίδα σας. Θα αρχίσετε κάπως έτσι: «Xτες το πρωί, η Σόνια, μια γάτα … 4. Θα θέλατε να διηγηθείτε και σεις κάτι που σας συνέβη; Mην ξεχάσετε να γράψετε: πού και πότε συνέβη το γεγονός ποια πρόσωπα πήραν μέρος με ποιο γεγονός ξεκινάει η περιπέτεια ποια ήταν τα γεγονότα ή οι πράξεις που ακολούθησαν ποιο ήταν το τέλος τι σκεφτήκατε και τι αισθανθήκατε Ποιος; Tι είχε ανάψει; α. Ο κύριος Nτίνος Yποκείμενο είχε ανάψει Pήμα μια φωτιά. Aντικείμενο Tα ρήματα που παίρνουν αντικείμενο (ή αντικείμενα) ως απαραίτητο συμπλήρωμα της σημασίας τους ονομάζονται μεταβατικά. Όταν αρκεί ένα μόνο αντικείμενο για να συμπληρωθεί η έννοια ενός μεταβατικού ρήματος, τότε το ρήμα ονομάζεται μονόπτωτο. Όταν η έννοια του μεταβατικού ρήματος συμπληρώνεται με δυο αντικείμενα, τότε το ρήμα ονομάζεται δίπτωτο. 1. H Mαρία μού έδωσε ένα φιλί. Yποκ. Aντικ. (έμμεσο) Pήμα Aντικ. (άμεσο) 2. O κ. Nτίνος κέρασε τη Σόνια ψάρια. Yποκ. Pήμα Aντικ. (έμμεσο) Aντικ. (άμεσο) 3. H Σόνια τού έδειξε τη φωτιά. Yποκ. Aντικ. (έμμεσο) Pήμα Aντικ. (άμεσο) Στα δίπτωτα ρήματα το άμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε πτώση αιτιατική (παράδειγμα 1 ένα φιλί, παράδειγμα 2 ψάρια, παράδειγμα 3 τη φωτιά) και απαντάει στην ερώτηση «τι;». Tο έμμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε πτώση γενική (παράδειγμα 1 μου, παράδειγμα 3 του) και απαντάει στην ερώτηση «σε ποιον» ή μερικές φορές σε αιτιατική (παράδειγμα 2 τη Σόνια) και απαντάει στην ερώτηση «ποιον». β. «H φωτιά άναψε». Στην πρόταση αυτή, το ρήμα δε χρειάζεται αντικείμενο για να συμπληρωθεί η έννοιά του. Tα ρήματα αυτά ονομάζονται αμετάβατα. γ. «Eγώ είμαι μετριόφρων». Στο παράδειγμα αυτό το επίθετο «μετριόφρων» δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο «εγώ». Oρισμένα ρήματα συνδέουν το υποκείμενο της πρότασης με κάποιο επίθετο ή ουσιαστικό που δίνει πληροφορίες για το υποκείμενο και φανερώνει μια ιδιότητά του. Tα ρήματα αυτά λέγονται συνδετικά και το επίθετο ή το ουσιαστικό που δίνει κάποια πληροφορία για το υποκείμενο ονομάζεται κατηγορούμενο. Tα πιο συνηθισμένα συνδετικά ρήματα είναι: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι, πάω για, διορίζομαι, λέγομαι, ονομάζομαι, θεωρούμαι κτλ. 5. Διαβάστε τις παρακάτω προτάσεις και συμπληρώστε στο κουτάκι τον αριθμό που ταιριάζει: • O κύριος Nτίνος έκαιγε τις πευκοβελόνες. ❑ • Tο λάστιχο ήταν βαρύ. ❑ • Eγώ συνέχισα την παρακολούθηση. ❑ • Η φωτιά φαινόταν σβησμένη. ❑ • Eγώ είδα μια φλόγα. ❑ • Oι πυροσβέστες ρώτησαν τη Mαρία  το όνομά μου. ❑ • Eγώ αλαφιάστηκα. ❑ • H Mαρία ξύπνησε. ❑ • H αδελφή μου είναι ψύχραιμη. ❑ • Oι σειρήνες ούρλιαζαν. ❑ • Πρωτοσέλιδο έγινε η φωτογραφία μου. ❑ Yποκείμενο - Pήμα - Kατηγορούμενο Yποκείμενο - Pήμα - Aντικείμενο Yποκείμενο - Pήμα Yποκείμενο - Pήμα - Aντικείμενο άμεσο - Aντικείμενο έμμεσο εδώ:Ρήμα - Υποκείμενο - Κατηγορούμενο εδώ:Ρήμα - Υποκείμενο - Κατηγορούμενο εδώ:Το Υποκείμενο εδώ:Το Αντικείμενο εδώ:ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ εδω:Μεταβατικά - αμετάβατα ρήματα Με τι θα ασχοληθούμε: Με την περιγραφή τρόπων συμπεριφοράς που ταιριάζουν σε συγκεκριμένες περιστάσεις (κανόνες) Με τη χρήση των αντωνυμιών Με τα συνώνυμα και τα αντώνυμα (αντίθετα) λέξεων Δρόμο παίρνω… δρόμο αφήνω! Λοιπόν, ο Στέλιος απέκτησε ποδήλατο. Του το 'φερε δώρο στη γιορτή του ο νονός του. Με καθρεφτάκι στο πλάι, με κουδουνάκι στο άλλο πλάι, αστραφτερό, όμορφο. Όλοι ζηλέψαμε σαν τον είδαμε το Στέλιο να κάνει τον γύρο της γειτονιάς με το ποδήλατό του. Και χτες ο Στέλιος χτύπησε. Δεν καταλάβαμε πώς έγινε ακριβώς και τράκαρε,λέει, με έναν που οδηγούσε μοτοσικλέτα. Και οι δυο οδηγοί είναι τώρα στο νοσοκομείο. Δεν είχαμε κέφι για να πάμε στο μάθημα οδικής κυκλοφορίας. Η καρδιά μας ήταν κοντά στον Στέλιο μας και στον οδηγό της μοτοσικλέτας. Μα ντραπήκαμε όταν είδαμε τον κύριο Τροχαίο να 'ρχεται και μπήκαμε στην αίθουσα. Φαίνεται πως είχε μάθει τα δυσάρεστα και ήταν συνοφρυωμένος. – Τον ματιάσαμε, κύριε, είπε συντετριμμένος ο Θωμάς.   – Είναι που δεν έβαλε μπλε χάντρα στο τιμόνι… Εγώ του το 'χα πει πως θα τον ματιάσουν, πρόσθεσε η Ελένη.    – Παιδιά, κάτι βέβαια φταίει που τόσα δυστυχήματα έχουμε με ποδηλάτες και μοτοσικλετιστές. Κι αυτό δεν είναι το μάτιασμα, ούτε οι μπλε χάντρες μπορούν να κάνουν τίποτε, αν δεν ξέρει ο αναβάτης του δίτροχου βασικούς, χρυσούς θα 'λεγα, κανόνες να κυκλοφορεί, να προστατεύεται και να προστατεύει και τον άλλον. Σας τους έφερα γραμμένους. Διαβάστε τους, να τους μάθετε απέξω κι ανακατωτά, που λέει ο λόγος, και φροντίστε να τους μάθουν όσα περισσότερα παιδιά γίνεται. Πήραμε στα χέρια μας τα χαρτιά. Κάναμε σκέψεις και συσκέψεις κι αποφασίσαμε να καλέσουμε τα δεκαπενταμελή των σχολείων της περιοχής μας και να κάνουμε ένα συνέδριο με θέμα «Εσύ και το ποδήλατό σου». Θεέ μου, τι δουλειά πατήσαμε! Μικροί, μεγάλοι στρωθήκαμε και φτιάξαμε σπουδαία πράγματα. ΚΙΝΗΣΗ ΣΩΣΤΗ Κρατάς και με τα δυο σου χέρια το τιμόνι, εκτός κι αν χρειάζεται να κάνεις σήμα. Κυκλοφορείς μαζί με άλλους ποδηλάτες κι ο ένας οδηγεί πίσω από τον άλλο. Ελέγχεις πίσω σου πριν στρίψεις, πριν προσπεράσεις και πριν σταματήσεις. Είσαι υπεύθυνο άτομο. Δίνεις σαφές σήμα στους άλλους οδηγούς για το τι πρόκειται να κάνεις. Στρίβεις σ' έναν δρόμο και προσέχεις μήπως τονδιασχίζουν πεζοί. Δίνεις στον πεζό προτεραιότητα. Θέλεις να στρίψεις αριστερά σε διασταύρωση με μεγάλη κυκλοφορία. Σταματάς στο δεξί μέρος του δρόμου, περιμένεις, κι όταν δεις πως υπάρχει ένα κενό στην κυκλοφορία, κύλησε το ποδήλατό σου περπατώντας. Μην το ξεχνάς αυτό, ιδιαίτερα τη νύχτα. Προσέχεις το αυτοκίνητο που κινείται μπροστά από σένα. Μπορεί ξαφνικά να στρίψει δεξιά. Προσέχεις τα παρκαρισμένα οχήματα μήπως ξεκινήσουν ξαφνικά, ανοίξουν οι πόρτες ή...ξεπροβάλουν οι πεζοί. – Ας πάει πίσω η ύλη. Μετά το συνέδριο θα ανασκουμπωθούμε και θα κερδίσουμε τον καιρό. Έτσι μας είπαν, κι εμείς φιλοτιμηθήκαμε και δώσαμε υπόσχεση πως, ναι, θα διαβάσουμε διπλά και τριπλά μόλις τελειώσει το συνέδριο. Μας είχε πιάσει τέτοιος ενθουσιασμός, ώστε πιστεύαμε πως κάθε κόπος που καταβάλλαμε έσωζε μια ανθρώπινη ζωή. Σου λέω, μεγάλος ενθουσιασμός! Το συνέδριο έγινε, ήρθαν και οι αρχές, δηλαδή ο κύριος δήμαρχος, οι διευθυντές των άλλων σχολείων, οι γονείς από όλο τον δήμο. Όρθιος ο κόσμος παρακολουθούσε, οι δημοσιογράφοι έκατσαν μπροστά μπροστά, μέχρι και την τηλεόραση φέραμε. Στο τέλος μοιράσαμε αυτό το φυλλάδιο: ΚΙΝΗΣΗ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ Οδηγείς πάνω στο πεζοδρόμιο. Κρατιέσαι από άλλο όχημα ή από άλλο ποδήλατο. Μεταφέρεις κάποιον άλλο με το ποδήλατό σου. Οδηγείς και κρατάς με το λουρί το σκύλο σου. Προσπερνάς χωρίς να τηρείς τους κανόνες της οδικής κυκλοφορίας. Ακούς ράδιο - γουόκμαν όταν οδηγείς. Πλησιάζεις πολύ τα άλλα οχήματα. Δε χρησιμοποιείς τα φώτα σου το βράδυ. Παρκάρεις το ποδήλατό σου σε ακατάλληλομέρος. Γαλάτεια Γρηγοριάδου -Σουρέλη, Δρόμο παίρνω… δρόμο αφήνω, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2005 Σήματα με το χέρι του ποδηλατιστή Πρόκειται να στρίψω αριστερά Πρόκειται να στρίψω δεξιά Πρόκειται να σταματήσω 1 . Aπαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: α. Γιατί νομίζετε ότι ο κύριος Τροχαίος ήταν συνοφρυωμένος; β. Τι πιστεύει ο κύριος Τροχαίος ότι προστατεύει τον οδηγό του δίτροχου; γ. Γιατί τα παιδιά κάλεσαν τα δεκαπενταμελή των σχολείων της περιοχής τους; δ. Είχε επιτυχία το συνέδριο; Πώς το καταλαβαίνουμε; ε. Πότε ένας ποδηλάτης χρειάζεται να αφήσει το ένα χέρι από το τιμόνι; στ. Τι κάνει για να στρίψει σε διασταύρωση με μεγάλη κυκλοφορία; ζ. Γιατί δεν πρέπει να ακούει ράδιο-γουόκμαν όταν οδηγεί; 2. Κοιτάξτε τα σκίτσα και εξηγήστε με μια φράση τι θέλει να πει το καθένα. Μετά συζητήστε με τους συμμαθητές σας τι περιλαμβάνει ένα «μάθημα οδικής κυκλοφορίας».    3. α. Κυκλώστε τις αντωνυμίες του κειμένου και συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί: Προσωπικές Αναφορικές Δεικτικές Ερωτηματικές Αόριστες Κτητικές β. Στη συνέχεια, στο παράδειγμα «Ο Στέλιος απέκτησε ποδήλατο. Του το 'φερε δώρο στη γιορτή του ο νονός του»προσπαθήστε να γράψετε στη θέση των αντωνυμιών το όνομα που αυτές αντικαθιστούν. Νομίζετε ότι το κείμενο άλλαξε; Μήπως έγινε κουραστικό και βαρετό, αφού επαναλαμβάνεται πολλές φορές η ίδια λέξη; Μπορείτε να κάνετε το ίδιο και με άλλες αντωνυμίες του κειμένου. 4. Γράψτε κι εσείς μερικούς κανόνες για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε στο σχολείο, ώστε να μην πάθουμε κανένα ατύχημα (π.χ. τι κάνουμε και τι δεν κάνουμε στο διάλειμμα, πώς ανεβοκατεβαίνουμε τις σκάλες κτλ.). Το κείμενό σας θα μπει στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου.     5. α. Βλέπετε στο κείμενο «Δρόμο παίρνω... δρόμο αφήνω» τις μαυρισμένες λέξεις; Βρείτε τα συνώνυμά τους. β. Σημειώστε τα αντώνυμα (αντίθετα) των υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου. γ. Χρησιμοποιώντας τα συνώνυμα και τα αντώνυμα που βρήκατε, γράψτε ένα κείμενο 200 περίπου λέξεων με θέμα σχετικό με τα ατυχήματα. δ. Εσύ κι ο διπλανός σου διαλέγετε και υπαγορεύετε ο ένας στον άλλο τρεις από τις κινήσεις που διαβάσατε, χωρίς να πείτε αν είναι σωστές ή λανθασμένες. Για να είστε νικητές, πρέπει να βρείτε αν οι κινήσεις είναι σωστές ή λανθασμένες αλλά και να μην κάνετε ούτε ένα ορθογραφικό λάθος. Με τι θα ασχοληθούμε: Πώς κάνουμε μια έρευνα Ποια ρήματα σχηματίζονται όπως στα αρχαία ελληνικά Ποιος είναι ο ρόλος των χρονικών και τοπικών προσδιορισμών Πότε δύο λέξεις γράφονται σε μία Οικιακές ... παγίδες για παιδιά Στους Χώρους του σπιτιού γίνονται τα περισσότερα ατυχήματα Τα Ελληνόπουλα ηλικίας έως 14 ετών παθαίνουν πολύ συχνά ατυχήµατα. Σύµφωνα µε στοιχεία του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχηµάτων (ΚΕΠΠΑ), περίπου 300.000 παιδιά µεταφέρονται κάθε χρόνο στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκοµείων µε τραυµατισµούς. Ο Θοδωρής Κ. έπαιζε στο κρεβάτι της µαµάς του, µέχρι που έπεσε. Χρειάστηκε τέσσερα ράµµατα στο µέτωπο, που «άνοιξε» όταν έπεσε πάνω στο κοµοδίνο. «Ούτε 30 δευτερόλεπτα δεν έλειψα από κοντά του» λέει η µητέρα του Χρύσα. «Πετάχτηκα στην κουζίνα να πάρω το γάλα του, που το είχα έτοιµο. Ήταν ξαπλωµένος στο κρεβάτι όταν έφυγα, αλλά µέχρι να γυρίσω βρισκόταν στο πάτωµα. Μου είπε ότι χοροπηδούσε» Όπως αναφέρει το ΚΕΠΠΑ, οι πτώσεις (από µικρό ή µεγάλο ύψος, στο ίδιο επίπεδο, από σύγκρουση µε άλλο παιδί ή µε έπιπλα) αποτελούν τη συχνότερη αιτία τραυµατισµού των παιδιών. Στις ηλικίες κάτω του 1 έτους σε πτώση οφείλεται το 69,5% των ατυχηµάτων, στις ηλικίες 1 - 4 ετών το 50,83% και στις ηλικίες 5-14 ετών το 46,54%. Πιο επικίνδυνος χώρος για τα µικρά παιδιά φαίνεται να είναι το σπίτι, καθώς εκεί συµβαίνει το 81,73% των ατυχηµάτων στα παιδιά ηλικίας κάτω του 1 έτους και το 63,54% αυτών σε παιδιά ηλικίας 1-4 ετών. Αντιθέτως, για τα παιδιά ηλικίας 5-14 ετών πιο επικίνδυνος είναι ο χώρος του σχολείου και κυρίως το προαύλιο (εκεί συµβαίνει το 32,09% των ατυχηµάτων). Ο κ. Στ. Π., αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και υπεύθυνος της Επιτροπής Οδικής Ασφάλειας του Yπουργείου Υγείας, υποστηρίζει ότι οι γονείς θα πρέπει να φροντίσουν ώστε το σπίτι τους να γίνει ασφαλής χώρος για τα παιδιά για να µη συµβεί κάποιο ατύχηµα. εφημερίδα Tα Nέα, 22/8/03 (διασκευή) 1. Το άρθρο περιέχει τα αποτελέσματα μιας έρευνας. Διαβάστε το προσεκτικά και προσπαθήστε να απαντήσετε στις ερωτήσεις: Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχημάτων (ΚΕΠΠΑ), σε ποια ηλικία τα παιδιά είναι εύκολο να πάθουν κάποιο ατύχημα; Με βάση την έρευνα που παρουσιάζει το άρθρο, ποια είναι τα πιο συνηθισμένα ατυχήματα που συμβαίνουν στα παιδιά; Ποιος χώρος θεωρείται ο πιο επικίνδυνος για τα ατυχήματα των μικρών παιδιών; Τι θα πρέπει να κάνουν οι γονείς για να μη γίνονται παιδικά ατυχήματα στο σπίτι; 2. Παρατηρήστε προσεκτικά τις στατιστικές «πίτες» που δείχνουν τα αποτελέσματα της έρευνας που έχουν γίνει σε παιδιά ηλικίας 1 έτους, 1 έως 4 ετών και 5 έως 14 ετών. Εξηγήστε τα αποτελέσματα απαντώντας στις ερωτήσεις: Πού γίνονται τα περισσότερα ατυχήματα κατά ομάδα ηλικίας; Ποια είναι τα ατυχήματα που συμβαίνουν πιο συχνά σε κάθε ομάδα ηλικίας; Ποιες είναι οι συχνότερες συνέπειες των ατυχημάτων σε κάθε ηλικιακή ομάδα ξεχωριστά; 3. Συζητήστε με τους συμμαθητές σας ποια είναι τα ατυχήματα που μπορούν να συμβούν στο προαύλιο του σχολείου, στις σκάλες την ώρα των διαλειμμάτων και στην τάξη. Είχατε κάποιο παρόμοιο ατύχημα; Περιγράψτε το. 4. Μπορείτε κι εσείς να πραγματοποιήσετε μια έρευνα, όπως αυτή που έκανε το Κέντρο Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχημάτων. Το θέμα της έρευνάς σας μπορεί να είναι «Τα παιδικά ατυχήματα στο σχολείο». Θα πρέπει να ακολουθήσετε το σχεδιάγραμμα: Ορίζετε τις ηλικιακές ομάδες στις οποίες θέλετε να κάνετε την έρευνά σας. Μια ομάδα μπορεί να είναι τα παιδιά της Α΄ και Β΄ τάξης, δεύτερη ομάδα τα παιδιά της Γ΄ και Δ΄ τάξης και τρίτη ομάδα τα παιδιά της Ε΄ και Στ΄ τάξης. Το δείγμα σας είναι έτοιμο! Φτιάχνετε ένα ερωτηματολόγιο και ζητάτε από τους συμμαθητές σας να αναφέρουν σε αυτό ένα ατύχημα που τους έχει συμβεί, τον τόπο όπου τους έχει συμβεί, την αιτία και τα αποτελέσματα του ατυχήματος. Συγκεντρώνετε τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων και μετράτε τις διαφορετικές περιπτώσεις για κάθε ηλικιακή ομάδα ξεχωριστά. Για παράδειγμα, 10 παιδιά από την Α΄ και Β΄ τάξη απάντησαν ότι έχουν πέσει από τη σκάλα. Φτιάχνετε στατιστικούς πίνακες, όπως έχετε μάθει στο μάθημα των Μαθηματικών. Βγάζετε συμπεράσματα από την έρευνά σας και τα γράφετε για τον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου σας ή γράφετε ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα. Καλή επιτυχία! Μέσα στο άρθρο συναντήσατε τo ρήμα συμβαίνει. Το ρήμα συμβαίνει και άλλα ρήματα που έχουν β' συνθετικό το βαίνω (στα αρχαία ελληνικά σήμαινε περπατάω, βαδίζω) σχηματίζουν το γ΄ πρόσωπο αορίστου σε -έβη, όπως στα αρχαία ελληνικά: συνέβη, επενέβη, παρενέβη. Συναντάμε όμως καμιά φορά και συνέβηκε, επενέβηκε κ.ά. Παρόμοια, το ρήμα αναδεικνύομαι (που μοιάζει με τη μορφή που είχε στα αρχαία ελληνικά) χρησιμοποιείται πιο συχνά από το αναδείχνομαι, που είναι ο νεοελληνικός τύπος, και γι' αυτό ο παθητικός αόριστος σχηματίζεται συνήθωςαναδείχθηκα και όχι αναδείχτηκα. Άλλα ρήματα όπου χρησιμοποιούμε παλαιότερους (όμοιους ή παρόμοιους με τα αρχαία ελληνικά) τύπους, σε ορισμένους χρόνους και πρόσωπα, είναι τα σύνθετα με το λαμβάνομαι, π.χ. συλλαμβάνομαι, και με το -άγομαι (στα αρχαία ελληνικά σήμαινε «οδηγούμαι»), π.χ. εισάγομαι. Τέτοια ρήματα βρίσκουμε συνήθως σε επίσημο ύφος, όπως αυτό που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι και οι επιστήμονες. 5. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα παραπάνω, συμπληρώστε τα κενά με τους τύπους των ρημάτων σε χρόνο αόριστο. Όπου δυσκολεύεστε, μπορείτε να συμβουλευτείτε το βιβλίο της γραμματικής ή το λεξικό: Το περασμένο Σάββατο _____________ (συμβαίνει) ένα ατύχημα στη λεωφόρο Ποσειδώνος. Ένα αυτοκίνητο _____________ (παραβαίνω) τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας παραβιάζοντας το απαγορευτικό σήμα, με αποτέλεσμα να συγκρουστεί με άλλο διερχόμενο αυτοκίνητο. Μετά από το ατύχημα, ο υπαίτιος οδηγός _____________ (συλλαμβάνομαι) και οδηγήθηκε στο αστυνομικό τμήμα. Ο τραυματίας οδηγός ______________ (εισάγομαι) στο νοσοκομείο για προληπτικούς λόγους. 6. Στο άρθρο της σελ. 73 υπάρχουν τοπικοί και χρονικοί προσδιορισμοί. Χωριστείτε σε ομάδες και κάθε ομάδα θα πρέπει να τους βρει και να τους γράψει στον πίνακα που ακολουθεί. Όποια ομάδα βρει τους περισσότερους τοπικούς ή χρονικούς προσδιορισμούς θα είναι η νικήτρια. Τοπικοί προσδιορισμοί Χρονικοί προσδιορισμοί  Θυμηθείτε ότι οι προσδιορισμοί του τόπου απαντάνε στην ερώτηση πού και μπορεί να είναι: τοπικά επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις (Το μολύβι σου είναι εδώ, Καθίσαμε γύρω γύρω) φράσεις με προθέσεις (Έβαλε το πιάτο στο τραπέζι) ουσιαστικά σε αιτιατική (Πάω σχολείο) αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν τόπο (Πηγαίνει όπου θέλει) Oι προσδιορισμοί του χρόνου απαντάνε στην ερώτηση πότε και μπορεί να είναι: χρονικά επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις που δηλώνουν χρόνο (Τρώμε τώρα, Κάπου κάπου σταματούσε να ξεκουραστεί) φράσεις με προθέσεις (Διάβαζε ως το βράδυ) λέξεις σε γενική ή αιτιατική (Θα τον δω του χρόνου, Την άνοιξη θα μαζέψουμε λουλούδια) χρονικές προτάσεις (Είχα φύγει όταν ήρθε) 7. Βρείτε σε ποια ερώτηση (πότε, πού ή τι) απαντάει κάθε φορά η υπογραμμισμένη λέξη. Πότε θα πούμε ότι είναι χρονικός προσδιορισμός, πότε ότι είναι αντικείμενο, πότε ότι είναι τοπικός προσδιορισμός; Τα παιδιά θα πρέπει να προσέχουν στον δρόμο όταν πηγαίνουν σχολείο, γιατί η διαδρομή είναι πολλές φορές επικίνδυνη. Υπάρχουν οδηγοί που δεν προσέχουν τις πινακίδες  που δείχνουν το σχολείο. Πολλοί οδηγοί θεωρούν το βράδυ επικίνδυνο για οδήγηση, γιατί το βράδυ δεν υπάρχει  αρκετό φως και είναι πιο εύκολο να συμβούν ατυχήματα. 8. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τις παρακάτω συμβουλές, προσέξτε τις λέξεις που είναι χρωματισμένες. Mε τη βοήθεια του λεξικού δώστε τη σημασία τους. Μπορούμε κι εμείς τα παιδιά να λάβουμε τα μέτρα μας, αφού οπουδήποτεκαι οποτεδήποτε μπορεί να μας συμβεί κάποιο ατύχημα, είτε κατά λάθοςείτε γιατί δεν έχουμε πάντα κατά νου τα λόγια του μπαμπά και της μαμάς. Να τι μπορούμε να προσέξουμε: ❑ Καταρχήν οι πρίζες δεν είναι για παιχνίδι! Κινδυνεύουμε να πάθουμε ηλεκτροπληξία. ❑ Εξίσου επικίνδυνα είναι τα σπίρτα, τα τσιγάρα, τα απορρυπαντικά και τα φάρμακα. Κινδυνεύουμε αφενός να καούμε και αφετέρου να δηλητηριαστούμε. ❑ Εντάξει, μας αρέσει να σκαρφαλώνουμε, και προπάντων να τρέχουμε. Ας μην ξεπερνάμε όμως τα όρια, ειδαλλιώς θα βρεθούμεκαταγής και τραυματισμένοι. ❑ Αρκεί να προσέξουμε λίγο παραπάνω και να αποφεύγουμε τις κακοτοπιές, για να χαιρόμαστε ολημέρα και οληνύχτα το παιχνίδι χωρίς τραυματισμούς! 9. Χωριστείτε σε ομάδες και ξαναγράψτε το κείμενο αντικαθιστώντας τις λέξεις που είναι χρωματισμένες με άλλες που έχουν την ίδια σημασία. Βρείτε όσο το δυνατόν περισσότερες συνώνυμες λέξεις ή εκφράσεις. Για κάθε σωστή λέξη που θα αντικατασταθεί, η ομάδα θα πάρει πόντο. Νικήτρια είναι η ομάδα με τους περισσότερους πόντους. Εάν δυσκολεύεστε, συμβουλευτείτε το λεξικό σας. 10.Έγινε κάποιο «ατύχημα» στο τυπογραφείο και σβήστηκαν κάποια γράμματα. Μπορείτε να τα συμπληρώσετε; Ο 15χρονος Μιχάλης Α. και η 12χρονη Μαρία - Αριάδνη Μ. αποφάσισαν να πάρουν μέρος στον διαγ...νισμό φωτογραφίας με θέμα «Το κράνος αξ...ζει, η ζωή δε γ...ρίζει» που διοργάν...σε το Σωματ...ο «Αντιμετ...πιση Παιδικού Τραύματος» σε συνεργασία με το Υπουργ...ο Παιδείας, και τελικά κέρδισαν το πρώτο βραβείο. Το Σωματείο έχει καθιερ...σει από το 2001 την 3η Κυριακή του Οκτωβρίου ως Ημέρα Πρόλ...ψης Παιδικών Ατ...χημάτων με σκοπό την ενημέρ...ση και την ευαισθητοπ...ηση του ευρύτερου κοινού. Φέτος, ζητήθηκε από όλους τους μαθητές να τραβήξουν μια φωτογραφία, η οποία θα προτρέπει όλους τους οδηγούς δ...κύκλων να φοράνε πάντα το κατά...ηλο κράνος ασφαλείας. Η 12χρονη Μαρία - Αριάδνη Μ., ακόμη κι όταν κ...κλοφορεί με το πατίνι της, φοράει ειδικό κράνος. «Το κράνος σώζει ζωές! Γι' αυτό και το φοράω πάντα. Η φωτογραφία μου αποτ...πώνει μια οδηγό μηχανής, η οποία φοράει κράνος ασφαλείας, βρίσκεται στη δεξιά λ...ρίδα και έχει αναμμένα τα φώτα πορ...ας. Μου άρεσε πολύ αυτή η εικόνα που είδα, γι' αυτό και τράβηξα τη φωτογραφία». εφημερίδα Έθνος της Κυριακής, 19/10/03 Επαναληπτικοί πίνακες της ενότητας για να διορθώσω το γραπτό μου (κοίταξε πρώτα στη σελίδα 30 τον πίνακα: Διορθώνω το γραπτό μου) Σημειώνω στη δεξιά στήλη του πίνακα ένα + για όσα νομίζω ότι έχω γράψει και ένα - για όσα δεν έχω γράψει. Στη συνέχεια συμπληρώνω όλα όσα λείπουν για να είναι το γραπτό μου πλήρες. Πώς αφηγούμαστε κάτι που μας συνέβη Γράφουμε: Πού έγινε. Πότε έγινε. Ποιοι παίρνουν μέρος. Πώς συνέβη (αίτια). Τι ακριβώς έγινε. Ποια είναι η σημασία του (αν είναι σημαντικό και γιατί). Ποια είναι τα αποτελέσματα. Ποιες σκέψεις και συναισθήματα μας προκάλεσε. Χρησιμοποιούμε: Χρόνους του παρελθόντος (κυρίως παρατατικό, αόριστο αλλά και ιστορικό ενεστώτα για ζωντάνια και αμεσότητα). Χρονικές (και αιτιολογικές) προτάσεις. Χρονικούς συνδέσμους, χρονικά επιρρήματα ή φράσεις που δηλώνουν χρόνο. Επίθετα.   Mπορείτε να διαβάσετε από το Aνθολόγιο: Τζακ Λόντον, [Ένας σκύλος σωτήρας] (σελ. 40) Nτιμίτερ Iνκιόφ, Oι κάλοι της Kλάρας (σελ. 133) Διαβάστε - Δείτε - Aκούστε - Eπισκεφτείτε Iωαννίδης I. Δ., Tο άσπρο άλογο, εκδ. Kαστανιώτη, Αθήνα, 1985 Mπάρτζης Γιάννης, Tιριγκλίκ!, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1998 Mπέρνι Nτέιβιντ, Tο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του ανθρώπινου σώματος,μετάφρ. Π. Παπανικολάου, εκδ. Eρευνητές, Αθήνα, 1995 Άνεμος στις ιτιές, Mοχάμετ Aλί Tαλέμπι, 1999 Tα φώτα της πόλης, Τσάρλι Τσάπλιν, 1931 Tο πιθάρι, Iμπραΐμ Φορουζές, 1992 Tο τσιφτετέλι της γρίπης, στίχοι M. Kριεζή, μουσικ